ارتباط آیات درباره سوره الحجرات

 

برداشت رایج از کلمه "الحجرات" در آیه 4 سوره الحجرات حجره های زنان پیامبر است. در حالی که اگر اتصال آیات سوره الحجرات را رعایت کنیم و ارتباط آیات مرتبط با آنها را در کلیت قرآن در نظر بگیریم معلوم میشود منظور حجره های بازار نزدیک مسجد است.

 

یک حجره در درون بیت و خانه است و یک حجره در بازار. ظاهرا "حجره" درونی تر از "بیت" است. همان اندرونی است.اتاق است. مثال شاهد در سوره النساء (سوره 4=2*2)  آیه 23 است:

 

"... وَ رَبائِبُكُمُ اللاَّتي‏ في‏ حُجُورِكُمْ مِنْ نِسائِكُمُ اللاَّتي‏ دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْكُم‏... "

 

که بقرینه اشاره به اندرونی خانه که افراد آن تحت تدبیر و تربیت و موانست سرپرست خانه هستند میکند. تقویت این نظر با یک جا دیدن آیه یاد شده با آیه ذیل در همان سوره النساء میباشد:

 

وَ اللاَّتي‏ يَأْتينَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّى يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبيلاً (15)

 

اشارات سوره یوسف همیشه مشکل گشاست:

 

وَ راوَدَتْهُ الَّتي‏ هُوَ في‏ بَيْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَيْتَ لَكَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوايَ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ (23) یوسف

 

که اشاره میکند به اینکه "بیت" حداقل مساوی یا بیش از دو درب دارد یک درب برای هراتاق یا هرحجره و یک درب برای خروج.درب دوم برای خانه لازم است تا مستقیما درون اندرونی دیده نشود.حتی در آپارتمانهای امروزی هم یک درب برای اتاق است یک درب هم برای خود خانه.

 

در آیه 4 سوره الحجرات بعید است صدا زدن از پشت حجرات خانه رسول الله بوده باشد چرا که در آن صورت دقیقتر این بود که گفته شود : ینادونک من وراء البیوت. صدا زدن از پشت "حجرات" خانه مستلزم ورود به بیتی از "بیوت" رسول الله است که نباید بدون اجازه انجام بشود:

 

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ ...(53) الاحزاب

 

راه اضطراری و مخصوص از مسجد به خانه های پیامبر دلیل نمی شود از بیرون مسجد به آن خانه ها راه نباشد.از درون مسجد فقط یک درب وجود داشته است.اطلاق بیوت به خانه های پیامبر لازمه اش استقلال آنهاست.

 

راه مراجعه به جامعه مومنین برای تفرقه افکنی بین آنها و تشویش اذهان یا محاجه و مفاخره با رسول الله مراجعه مستقیم به منزل و پشت خلوت گاه پیامبر در آن جامعه نیست حتی اگر به بیوت ایشان از مسجد راه داشته باشد. بلکه راهش مراجعه به مردم مجتمع در مساجد و میادین و میان کسبه و حجره های کم تعداد در بازار آن زمان است.همانطور که آیه دوم بعدی سوره الحجرات نشان میدهد که فاسقی به مردم مراجعه کرده است:

 

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمينَ (6)

 

با این اوصاف بنظر می آید موقعیت صحیح چنین بوده است که مومنین ضعیف الایمان از درون مسجد و یا از درون یکی از حجرات بازار در نزدیکی مسجد با صدای بلند رسول الله را (که بشکل متقارن در درون حجره ای با فاصله چند حجره دورتر یا داخل مسجد است) صدا میزنند تا جواب گوی مدعیان از راه رسیده باشد بلکه بهانه ای برای تردید خود بیابند یا از جهاد با اموال و با جان خود در امان باشند.به قرینه آیه 4 از ابتدای سوره در آیه 4 از پایان سوره توصیف مومنین صادق اشاره به این مطلب میکند:

 

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتَابُواْ وَ جَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنفُسِهِمْ فىِ سَبِيلِ اللَّهِ  أُوْلَئكَ هُمُ الصَّدِقُونَ(15)

 

توضیحات مفصل روان شناسی این افراد در سوره التوبه (سوره 9=3*3) است :

 

إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلىَ الَّذِينَ يَسْتَْذِنُونَكَ وَ هُمْ أَغْنِيَاءُ  رَضُواْ بِأَن يَكُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَ طَبَعَ اللَّهُ عَلىَ‏ قُلُوبهِِمْ فَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ(93)

 

این امری است مهم در تشخیص طبقات و شاخص ها و حساسیت های فردی و اجتماعی قرآن و رسول الله و مردم معاصر ایشان.قرآن دو بار در سوره فرقان بیان میکند که پیامبران هم مانند شما میخورند و در بازار راه میروند:

 

وَ قالُوا ما لِهذَا الرَّسُولِ يَأْكُلُ الطَّعامَ وَ يَمْشي‏ فِي الْأَسْواقِ لَوْ لا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ فَيَكُونَ مَعَهُ نَذيراً (7) فرقان

وَ ما أَرْسَلْنا قَبْلَكَ مِنَ الْمُرْسَلينَ إِلاَّ إِنَّهُمْ لَيَأْكُلُونَ الطَّعامَ وَ يَمْشُونَ فِي الْأَسْواقِ وَ جَعَلْنا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ كانَ رَبُّكَ بَصيراً (20) فرقان

 

در همان سوره از قول رسول الله در قیامت میفرماید که قوم من قرآن را مهجور نگه داشتند:

 

وَ قالَ الرَّسُولُ يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً (30) فرقان

--------------------------------------------

در سوره حجرات پس از دو دستور نهی (اولی کلی و دومی جزئی و خاص) مصادیق اولیه و توضیحات آن دستورات در دو آیه بعدی بیان میشود.آیه اول اطاعت از دستور است:

 

إِنَّ الَّذِينَ يَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئكَ الَّذِينَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبهَُمْ لِلتَّقْوَى‏  لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ(3)

 

پایین آوردن صدا نزد رسول الله و کاملا نزدیک ایشان اجر عظیم دارد.در مقابل این عکس العمل خوب به قرینه عکس العمل منفی و بد در منتها الیه آن قراردارد.صدا زدن رسول الله از چند حجره دور تر:

 

إِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِن وَرَاءِ الحُْجُرَاتِ أَكْثرَُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ(4)

 

آیه بعدی مشخصات این فاصله را بیشتر نشان میدهد:

 

وَ لَوْ أَنهَُّمْ صَبرَُواْ حَتىَ‏ تخَْرُجَ إِلَيهِْمْ لَكاَنَ خَيرًْا لَّهُمْ  وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ(5)

 

منادیان از وجود ایشان و ایشان از وجود منادیان در محل خبر دارند.چند حجره با ایشان فاصله دارند. رسول الله نیز از وجود آنها خبر دارند اگر آنها صبر کنند رسول الله به طرف آنها حرکت میکنند.که البته صبر نمی کنند.

 

صدا زدن از پشت حجره زنان چنین مشخصاتی ندارد.اولا فاصله زیاد نیست.ثانیا از کجا معلوم که رسول الله از وجود آنها خبر دارد؟ ثالثا اگر ندایی نباشد ایشان معلوم نیست کی از حجره زنانشان بیرون می آیند بنابراین ندا کردن لازم است و مذمت نباید در کار باشد.

 

آیا درست است برای هر بانوی ایشان راهی از مسجد وجود داشته باشد؟ به احتمال زیاد یک راه وجود داشته که از درون آن به بیوت و حجرات و اندرونی محل اقامت بانوان میتوانسته اند راه یابند. در این صورت ندا از وراء البیوت صحیح است نه از وراء الحجرات. آیا درست است همهمه درون مسجد از درون حجرات بانوان ایشان شنیده شود؟

 

احتمال زیادی وجود دارد که در روایات نقل شده در ذیل این آیه دستکاری ساده و زیرکانه ای شده باشد. با افزودن دو کلمه (حجرات النساء) "حجره های زنان پیامبر" در معرفی "الحجرات" که در واقعیت و پیش فرض حجره های بازار بوده است. شاید عمدا برای پنهان نگهداشتن موضوع اصلی آنرا مطرح کرده اند تا بی ادبی و گستاخی بعضی کسبه و تجار و اغنیاء ضعیف الایمان و این برخورد تند با آنها نا دیده گرفته شود. موضوع اصلی شناختن طبقات ضعیف الایمان و ضد رسالت الهی و واضح نمودن هدف رسالت است.

--------------------------------------------

در ترجمه تفسیر المیزان ج 18  ص463  آمده است: " إِنَّ الَّذِينَ يُنادُونَكَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ"

از سياق آيه چنين برمی‏آيد كه از واقعه‏اى خبر می‏دهد كه واقع شده، و اشخاص جفا كار بوده‏اند كه آن جناب را از پشت ديوار حجره‏ هايش صدا می ‏زدند، و در حقش رعايت ادب و احترام نمی ‏كردند، و خداى تعالى در اين آيه مذمتشان می ‏كند، و به نادانى و نداشتن عقل توصيفشان می ‏فرمايد و به حيوانات و چارپايان تشبيهشان می ‏كند."

 

تشبیه به چهار پایان در سوره الحجرات نیست بلکه در سوره فرقان است:

 

أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاَّ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبيلاً (44) الفرقان

 

نتیجه فلسفی از جانب خود ایشان و شاید عبارت مشابه همراه با کلمات "اکثرهم" و "یعقلون" در دو سوره و یا کلی دیدن قرآن و موانست ایشان با آن وی را ناخودآگاه به این بیان کشانده است در ضمن تاییدی بر ارتباط مفاهیم در دو سوره و یا در کلیت قرآن است.

 

ولی این سئوال وجود دارد که اگر رسول الله داخل حجره یکی از بانوانشان بوده باشند افرادی که از راه رسیده اند و نمی دانند ایشان داخل کدام حجره هستند بعلاوه معلوم نبودن زمانی که رسول الله از حجره بانو یا بانوان بیرون بیایند پس با این شرایط آیا مذمت آن افراد صحیح است؟

 

بنابراین رسو ل الله در حجره ای بیرون از بیوت خود بوده اند و منادیان ایشان را و ایشان هم منادیان را قبلا دیده اند و بتدریج میتوانسته اند به سوی آنها بروند صدا زدن لازم نبوده است.البته اگر صبر میکردند:

 

وَ لَوْ أَنهَُّمْ صَبرَُواْ حَتىَ‏ تخَْرُجَ إِلَيهِْمْ لَكاَنَ خَيرًْا لَّهُمْ  وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ(5) الحجرات

 

خلاصه اینکه رسول الله داخل مسجد یا حجره ای (مغازه ای) بوده اند یا در حال گذر از بازار از حجره های دیگر ایشان را بلند صدا زده اند. از افراد ضعیف الایمانی سرزده که البته لزوما صاحبان حجرات نبوده اند بلکه میتوانسته مشتریان یا افراد داخل حجرات باشند.صدا زدن از دور ترین محل است. این عمل گستاخانه تر است.

--------------------------------------------

برای ارتباط آیات سوره فرقان (سوره 25=5*5) و سوره حجرات (سوره 49=7*7 )شواهد دیگری نیز وجود دارند:

 

 تنها در 4 آیه در کل قرآن هر دو کلمات "اکثرهم" و "لا یعقلون" با هم وجود دارند:

 

ما جَعَلَ اللَّهُ مِنْ بَحيرَةٍ وَ لا سائِبَةٍ وَ لا وَصيلَةٍ وَ لا حامٍ وَ لكِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ (103) مائده

 

أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاَّ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبيلاً (44) فرقان

 

وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِها لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ (63) عنکبوت

 

إِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِن وَرَاءِ الحُْجُرَاتِ أَكْثرَُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ(4) حجرات

 

در دو سوره فرقان و حجرات جنبه اخلاقی و تقوای قلبی و درونی فردی مکاشفه میگردد.فرد مورد مواخذه قرار میگیرد. دو مورد دیگر درباره اعتقادات اجتماعی هستند.

------------------

از شواهد دیگر مرتبط دیده شدن آیات دو سوره یاد شده شباهت آیه "وَ قالَ الرَّسُولُ يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً (30)" از سوره فرقان با آیه 14 از سوره الحجرات است:

 

"قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإيمانُ في‏ قُلُوبِكُم‏..." هر دو جنبه ضعف اعراب را بیان کرده اند. اعرابی که هم عصر رسول الله هستند و مصداق "قوم" رسول الله می باشند.

------------------

دوبار کلمات "حجرا محجورا" در سوره فرقان آمده است در هیچ سوره دیگربه این نحو نیست.

------------------

کلمه "الغرفه" در سوره فرقان به معنای غرفه خاص مخصوص هر فرد پاک در حیات اخروی است:

 

وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّيَّتِنَا قُرَّةَ أَعْينُ‏ٍ وَ اجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا(74)

أُوْلَئكَ يجُْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبرَُواْ وَ يُلَقَّوْنَ فِيهَا تحَِيَّةً وَ سَلَمًا(75)

------------------

ندا از راه دور دیگر وجه شباهت این دو سوره است. در آیه پایانی اشاره میشود به دعوت الهی برای اجر و پاداش و جزای اعمال. این ندا انجام شده است. اگر این ندا و دعوت نبود و خداوند آنرا مسئولیتی برای خود مقرر نمی فرمود اصلا به ما اعتنایی نمی کرد:

 

قُلْ مَا يَعْبَؤُاْ بِكمُ‏ْ رَبىّ‏ِ لَوْ لَا دُعَاؤُكُمْ  فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامَا(77)

 

در آیه ذیل از سوره فرقان نیز ندا از راه دور آورده شده است:

 

إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَكانٍ بَعيدٍ سَمِعُوا لَها تَغَيُّظاً وَ زَفيراً (12)

 

شنیدن خروش و فریاد وحشتناک جهنم از راه دور توسط تکذیب کنندگان قیامت.                                            

----------------

مکانهای خاص و خصوصی و انحصاری مانند حجرات بازار نیز از مفاهیم مشابه در دو سوره است.به مکان تنگ و ضیقا برای مکذبین و غرفه (بهتر از حجره) برای مومنین اشاره میشود.حتی پرسیدن اینکه چرا قرآن بصورت جمله ای واحد نازل نشده است نیز اشاره به مکان کوچک و اختصاصی و محدود است.ترجیح تنهایی (بطور ضمنی) به داشتن دوست ناباب نیز بهمین قیاس است:

 

يَاوَيْلَتىَ‏ لَيْتَنىِ لَمْ أَتخَِّذْ فُلَانًا خَلِيلًا(28)

لَّقَدْ أَضَلَّنىِ عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنىِ  وَ كَانَ الشَّيْطَنُ لِلْانسَنِ خَذُولًا(29)

 صفحه اول