درباره آیه ...ان الله یامر بالعدل و الاحسان...آیه 90 سوره نحل

 

هدف این است که نشان دهیم این آیه نیز "عدل" را همان چیزی میداند که قرآن میگوید."عدل" الگویی ذهنی بشری نیست بلکه آن چیزی است که خداوند می گوید.

رعایت پیوستگی آیات در هر سوره و کلیت قرآن باید در حد توان و توفیق نصب العین باشد.

 

با مقایسه دو آیه مشابه در سوره یونس یعنی آیه 57 و آیه 108

 

يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَشِفَاءٌ لِمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ ﴿۵۷﴾ یونس

 

قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِوَكِيلٍ ﴿۱۰۸﴾ یونس

 

نتیجه واضح آنستکه کل قرآن موعظه هم هست.موعظه خطاب نزدیک به نفوس آدمیان است. هر نفس بتنهایی.موعظه بودن بمعنی کمتر اجباری بودن نیست.از آن بر می آید که انسان صاحب اختیار است.

میتواند از حق پیروی کند میتواند روی برگرداند.در هر صورت مسئول انتخاب خود است.

 

دو آیه پی در پی از سوره نحل هم بدون ارتباط نمی باشند آیه 75 و 76

 

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْدًا مَمْلُوكًا لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ وَمَنْ رَزَقْنَاهُ مِنَّا رِزْقًا حَسَنًا فَهُوَ يُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَجَهْرًا هَلْ يَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۷۵﴾ النحل

 

وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلَيْنِ أَحَدُهُمَا أَبْكَمُ لَا يَقْدِرُ عَلَى شَيْءٍ وَهُوَ كَلٌّ عَلَى مَوْلَاهُ أَيْنَمَا يُوَجِّهْهُ لَا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوِي هُوَ وَمَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَهُوَ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۷۶﴾ النحل

 

در آیه 57 شخصی بدون توان اقتصادی (مانند افراد کم توان یا ناتوان ذهنی) و دیگری با توان اقتصادی است. شخص دوم سلیم النفس از جانب خداوند رزق و توان اقتصادی داده شده است و او آشکار و پنهان انفاق میکند.بینش و تکلیف فردی است.

 

در آیه 76 شخصی توان گفت و شنود ندارد و نا توان است دیگری میتواند بقیه را امر به عدالت کند و خود در صراط مستقیم است.بینش و تکلیف اجتماعی است.

 

در هر دو آیه بحث قدرت اقتصادی و توان بر رزق است. سوره نحل بر رزق و نعمات تاکید بسیار دارد و همه را از جانب او میداند. البته یک مورد غیر رزق یعنی دوست نداشتن فرزند دختر در عصر پیامبر که بی ربط هم نیست آمده است.ضرورت انفاق و تقسیم رزق بر اساس امر الهی اعلام میشود.اعلام وحی بر زنبور عسل ارتباط این دو مقوله است.

هم رزق و هم دستور بر انفاق از اوست.قدرتمندان شاید تنها به امر او عمل کنند آنهم بشرط ایمان.

 

انفاق لفظ عمومی است.انفاق باید طبق دستور خدا باشد.انفاق طبق نظر وحی همان الزکاه است.پیروان هر پیامبر و نبی طبق وحی منزل دوران خود انفاق میکنند و الزکاه خود را دارند. ادای زکاه همان عمل طبق وحی و عمل بالعدل اقتصادی است.

 

در آیه 57  دو فرد به عمل فردی مقایسه میشوند ولی در آیه 76 به عمل اجتماعی مقایسه میشوند.

امر بالعدل و بودن بر صراط مستقیم نقطه اوج مقابل را بیان میکند که در آن شرایط کار هر کسی نبوده است.

در سوره زخرف آیه 43 میفرماید: فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِى أُوحِىَ إِلَيْكَ  إِنَّكَ عَلىَ‏ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيم‏

 

حال به آیه عنوان این نوشته میرسیم.آیه قبل از آن یعنی آیه 89

 

وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ ﴿۸۹﴾ النحل

 

قرآن را تبیان کل شیء میداند.از آیه بعدی "امر بالعدل" ابتدائا آمده است تا ارتباط با آیه قبلی حفظ شود.العدل امری اجتماعی است ولی "احسان و ایتاء ذی القربی" اعمالی هستند که افراد به تنهایی نیز میتوانند انجام دهند.

 

امر اجتماعی با کلیت قرآن ازتباط و تناسب دارد لذا به آیه قبلی متصل است.

 

امر بالعدل اجتماعی معادل با "امر به احسان و ایتاء ذی القربی" از جانب تک تک  افراد جامعه میباشد.چرا که قبلا "یامر بالعدل و هو علی صراط مستقیم" جداگانه در آیه 76 آورده شده بود.

"امر به احسان و ایتاء ذی القربی" ملاط اصلی است.گویا نزول تدریجی قرآن و شاید عدم تشکیل حکومت میتوانسته حصول عدل را مقدور نسازد بنابراین اعمال نیک و انفاقات فردی نیز کافی به مقصود بوده است.قرار است نزول تدریجی فرصت تفکر و تثبیت نفسانی برای مومنین ایجاد کند.

اشاره به به آزار و اذیت شدن مومنین و مجبور شدن آنها در بعضی مواقع نشان از تدریجی بودن احکام و مقاومت کافرین و مشرکین دارد.آنها نمی دانند که امر خداوند اجرا خواهد شد و پیام او بطور کامل ارسال خواهد شد و رسول او و پیروان او پیروز خواهند گشت.

 

آیات سوره آل عمران توضیحات رسایی میدهند:

 

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿۱۳۴﴾

 

وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿۱۳۵﴾

 

أُولَئِكَ جَزَاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ ﴿۱۳۶﴾

 

قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ ﴿۱۳۷﴾

 

هَذَا بَيَانٌ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ ﴿۱۳۸﴾

 صفحه اول