درباره اتصال آیات سوره حج سوره 22
سوره حج سوره کمک طلبیدن از خداوند...و فقط از خداوند... است....در خانه خدا را زدن ....آداب این خانه به جای خود...محل تجمع مومنین نشان میدهد که کمک خداوند با اتحاد مومنین رقم میخورد....
-----------------------------------------------------
کلمه حج یعنی آمد و شد یعنی گردش و حرکت.در این سوره گردش و حرکت به زیبایی موج میزند...از دو رقم مثل هم 2 از شماره سوره تداعی میشود...
در ترجمه تفسیر المیزان میخوانیم (که البته نباید شاهدی بر تایید هر چه در المیزان هست باشد-میزان رعایت همواره اتصال است) :
" كلمه" زلزله" و" زلزال" به معناى شدت حركت است به حالتى كه هول انگيز باشد.
و گويا از طريق اشتقاق كبير از ماده" زل" كه به معناى" زلق" است گرفته شده، و به منظور مبالغه و اشاره به تكرار آن تكرار شده است، و اين در واژههاى مشابه" زل" شايع و زياد است، مثل" ذب" و" ذبذب"،" دم" و" دمدم"،" كب" و" كبكب"،" دك" و" دكدك"،" رف" و" رفرف" و ...."
از همان آیه اول آغاز میشود زلزله عظیم روز قیامت و حرکت های شبه مستانه و هول انگیز مردم در آن روز...
يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَ تَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَ تَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَ مَا هُم بِسُكَارَى وَ لَاكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ(2)
نمونه اصلی از حرکت در این سوره همان چرخیدن و طواف دور خانه خداست:
وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ ﴿۲۷﴾
للِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ ﴿۲۸﴾
ثُمَّ لْيَقْضُواْ تَفَثَهُمْ وَ لْيُوفُواْ نُذُورَهُمْ وَ لْيَطَّوَّفُواْ بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ(29)
اوایل سوره حرکت جسمانی است بتدریج حرکات درونی و شک و تردید مطرح میشود...
وَ لَا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُواْ فىِ مِرْيَةٍ مِّنْهُ حَتىَ تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ يَأْتِيَهُمْ عَذَابُ يَوْمٍ عَقِيمٍ(55)
البته با توصیه بر این که حرکات مختلف و دنباله روانه شیطانی به اعتصام و متصل شدن به ریسمان الهی تبدیل شود و حرکت هماهنگ و وحدت حول بندگی الهی حاصل شود سوره پایان می پذیرد...
-----------------------------------------------------
1400/05/01
در سوره حج آیه ذیل بسیار بی رحمانه بنظر میرسد:
مَنْ كَانَ يَظُنُّ أَنْ لَنْ يَنْصُرَهُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ فَلْيَمْدُدْ بِسَبَبٍ إِلَى السَّمَاءِ ثُمَّ لْيَقْطَعْ فَلْيَنْظُرْ هَلْ يُذْهِبَنَّ كَيْدُهُ مَا يَغِيظُ ﴿۱۵﴾حج
اگر کسی گمان میکند ...همواره بر این نظر است (کان یظن)....که هرگز خداوند به او کمک نخواهد کرد خودش را بوسیله ای از آسمان آویزان کرده و سپس آن وسیله را قطع کند ببیند آیا با این کارش خشم او برطرف میشود؟
خشم او فروکش نمیکند...معلوم نیست هنگام سقوط خداوند به او کمک کند....ممکن است کمک کند ممکن است کمک نکند....به اراده الهی بستگی دارد:
اگر مشرک شده باشد کمک نمیکند....اگر مشرک نشده باشد ممکن است از طرف مومنین به او کمک شود.... حداقل قربانی های سالانه در مراسم حج کمک مومنین به چنین درماندگانی است....
اما چرا این مثال زده شده است؟ چون ایمان بخدا مانند گرفتن ریسمان و رفتن به سمت بالاست....اگر در نیمه راه توکل خود را از دست بدهد و در مقابل مشکلات سست شود مانند اینستکه ریسمان را پاره کند و بیافتد...
شرط عقل نیست ریسمان الهی را بریدن چرا که خدایان دیگری که بنفع ما باشند وجود ندارند با توضیحی که در آیات قبلی آمده است...لذاستکه در آیه بعدی به مجموعه آیات قبلی (با کلمه انزلنا) اشاره میشود:
وَكَذَلِكَ أَنْزَلْنَاهُ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ وَأَنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يُرِيدُ ﴿۱۶﴾ حج
همچنانکه آیه دیگری در همین سوره بطور هشدار آمیزی مشابه چنان صحنه ای را تصویر میکند:
حُنَفَاءَ لِلَّهِ غَيْرَ مُشْرِكِينَ بِهِ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَكَأَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاءِ فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ أَوْ تَهْوِي بِهِ الرِّيحُ فِي مَكَانٍ سَحِيقٍ ﴿۳۱﴾حج
در حالى كه گروندگان خالص به خدا باشيد نه شريكگيرندگان [براى] او و هر كس به خدا شرك ورزد چنان است كه گويى از آسمان فرو افتاده و مرغان [شكارى] او را ربوده اند يا باد او را به جايى دور افكنده است (ترجمه آقای فولادوند)
این آیه نشان میدهد که نتیجه اقدام شخص ذکر شده در آیه 15 چه عاقبتی خواهد داشت و چرا سزاوار است.
بنابراین باید امیدوار بود که خداوند حتما به ما کمک خواهد کرد بشرط آنکه او را اطاعت کنیم و شعائر او را محترم داریم...اتصال و انسجام آیات سوره حج....همچنانکه مناسک حج موجب تجمیع قدرت های مومنین با هم خواهد شد...خداوند نیروی جمع مومنین را در ایام حج به آنها نشان میدهد...با حج مومنین به یکدیگر و فقرا کمک میکنند و ...
بنابراین طواف گرد خانه خدا از جانب مومنین و حرکت جمعی مومنین کمک به خود آنهاست....حرکت و سیر در زمین اساسا موجب رشد و یافتن جواب برای مشکلات است...اصلا سیر در زمین موجب رشد عقول...هرچه بیشتر پیوسته دیدن...است:
أَفَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا أَوْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَعْمَى الْأَبْصَارُ وَلَكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ ﴿۴۶﴾حج
--------------------------------------------
بعضی تصور میکنند "من" در این آیه سوره حج شامل انسانها نیز هستند:
أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَكَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ وَمَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ ﴿۱۸﴾حج س 22
در حالیکه انسانها "الناس" بعد از "الدواب" ذکر شده اند و نمی شود که دوباره به همانها اشاره شود....آیه ذیل ...که در آن ابتدا با ضمیر "ما" به همه اشاره دارد و در انتها شامل دابه و ملائکه ....گواه این برداشت است:
وَلِلَّهِ يَسْجُدُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مِنْ دَابَّةٍ وَالْمَلَائِكَةُ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ ﴿۴۹﴾نحل س 16
انسانها از نظر جسمی عضو مجموعه "الدواب" هستند ولی با داشتن ایمان از اعضای این مجموعه متمایز میشوند...اگر انسان پیام الهی را خوب نشنود و یا بدون دلیل منکر خداوند و کافر شود از بدترین افراد الدواب خواهد شد:
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ ﴿۲۲﴾انفال س 8
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُنِيرٍ ﴿۸﴾ حج س 22
وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذَلِكَ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ ﴿۲۸﴾فاطر
چون در نیمه دوم این آیه سوره فاطر اشاره به علمای الناس میشود ترتیب ذکر ناس و الدواب و انعام ترتیب علم و آگاهی است...
بنابراین در آیه 18 سوره حج "کثیر من الناس" بعد از "الدواب" توجیه دقیق دارد...در این آیه بترتیب سجود احتمالی است...سجده امری "دیده شدنی" است ولی تسبیح دیده شدنی نیست:
تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالْأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَكِنْ لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا ﴿۴۴﴾اسراء س 17
آنچه "دیده" میشود اینستکه انسانها هم از جنبندگان "الدواب" هستند....
-------------------------------------------
درضمن با این مقدمات میتوان آیه انتهایی سوره فاطر را درک کرد :
وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا كَسَبُوا مَا تَرَكَ عَلَى ظَهْرِهَا مِنْ دَابَّةٍ وَلَكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِعِبَادِهِ بَصِيرًا ﴿۴۵﴾فاطر س 35
اینکه فرموده اگر انسانها را به جرم اعمالشان میگرفتیم جنبنده ای بر روی زمین باقی نمی ماند.....یعنی هیچ انسان شریف و کم گناهی در روی زمین نیست؟
اشاره به "دابه" و دیگر آیات سوره فاطر و ارتباط در کلیت قرآن موضوع را روشن میکند....
"اگر میگرفتیم" اشاره به گناهکاران دارد کسانی که با اعمال خود خصلت حیوانی در خود نهادینه کرده اند...