درباره اتصال آیات سوره مومنون سوره 23
زوج آیتین 78و 79 سوره مومنون :
وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ﴿۷۸﴾ مومنون
وَهُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ وَإِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿۷۹﴾ مومنون
و زوج آیتین 23 و 24 از سوره ملک گویای مفاهیم بسیار و روشنگر هستند و با محل قرار گرفتن سوره خودشان بسیار متناسب می باشند:
قُلْ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلًا مَا تَشْكُرُونَ ﴿۲۳﴾ ملک
قُلْ هُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ وَإِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿۲۴﴾ ملک
آیتین سوره مومنون انشاء را قسمت قسمت بیان کرده است متناسب است با آیات اوایل سوره مومنون که مراحل و قسمت های مختلف خلق انسان را مطرح کرده است:
ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ﴿۱۴﴾ مومنون
آیتین سوره ملک انشاء را یکجا مطرح نموده است و بالطبع پایان خلق و انشاء می باشد لدا باکلمه "تبارک" در اول سوره ملک سازگار است همانطور که "فتبارک" در انتهای خلق انسان در سوره مومنون آمده است....در ضمن معلوم میشود "جعل" پس از خلق است...
نگارش 1400/05/15
سوره مومنون همچون سوره بقره به ایمان فردی به قیامت و دیدن کلیت و باور به معجزات اشاره دارد و در شاخه اول از درختواره قرآنی قرار گرفته است...سوره مومنون به کلیت خلقت انسان (امتیاز دمیدن روح) و بهترین نمودن خلق نیز اشاره دارد...
سوره ملک نیز همچون سوره بقره به کلیت اشاره دارد و در شاخه اول از درختواره قرآنی قرار گرفته است...اما بعنوان سوره میوه و نتیجه در این شاخه است و به کلیت بیشتری از مالکیت الهی اشاره دارد هم در خلقت آسمانها و زمین و هم در تدبیر وقایع در روی زمین و پیروز سازی مومنین ....سوره ملک در تقابل افقی است با سوره فتح در شاخه اول....
کلمه "تحشرون" نشان از جمع شدن پس از حرکت و پراکندگی دارد...گویی هر انسانی پس از خلق و انشاء در زمین به حرکت و مسیر خود میرود و پرورش خاص خود را می یابد....در قیامت جمع میشوند و به حساب اعمال خود میرسند...این اشارات معنای کلمه "ذرء" را در قرآن توضیح میدهد ...برای آیه معروف از سوره اعراف توضیح روشنگرانه ای می یابیم:
وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ ﴿۱۷۹﴾ اعراف
انسان ها با انتخاب راه خود به روحیات خاص خود میرسند یا پاکی ذاتی اولیه را از دست میدهند و یا مستحق جنت الهی میگردند و خداوند این سیر و حرکت ما را رصد میکند:
سَاءَ مَثَلًا الْقَوْمُ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَأَنْفُسَهُمْ كَانُوا يَظْلِمُونَ ﴿۱۷۷﴾ اعراف
مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي وَمَنْ يُضْلِلْ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿۱۷۸﴾ اعراف
در حقیقت اوست که اجازه میدهد حرکت ما ادامه یابد...بنابراین در سوره اعراف منظور این نیست که خداوند از همان اول خلقت عده کثیری را برای جهنم خلق کرده باشد و مثل خاک اره نجاری اجتناب ناپذیر باشد(نظر مفسر المیزان)
-------------------------------------------
آیا زوج آیتین فوق الاشاره در سوره مومنون برای فهم اتصال آیات این سوره موثر است؟
سوره مومنون ضمن اشاره به وجود اجزا به متصل بودن اجزا و مرتبط بودن گروه ها اشارات متعدد دارد...مراحل مختلف خلق انسان و ختم شدن به خلقت تکمیلی و ...هفت آسمان و امر الهی حاکم بر آنها ...گروه پیامبران با صراحت مورد خطاب قرار میگیرند:
ثُمَّ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا تَتْرَى كُلَّ مَا جَاءَ أُمَّةً رَسُولُهَا كَذَّبُوهُ فَأَتْبَعْنَا بَعْضَهُمْ بَعْضًا وَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِيثَ فَبُعْدًا لِقَوْمٍ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿۴۴﴾ مومنون
يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ﴿۵۱﴾ مومنون
پس از نامبردن پیامبرانی چند و مومنین به پیام آنها به وحدت ایشان نیز اشاره میکند:
وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ ﴿۵۲﴾ مومنون
نمونه زیبایی از اتصال آیات در سوره مومنون اتصال آیات 50 و 51 می باشد...پس از اشاره به پناه بردن مریم و فرزندش به مکان امن و اشاره به آب گوارا برای آنها :
وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ آيَةً وَآوَيْنَاهُمَا إِلَى رَبْوَةٍ ذَاتِ قَرَارٍ وَمَعِينٍ ﴿۵۰﴾ مومنون
می فرماید:
يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ﴿۵۱﴾ مومنون
ما را به یاد آیات ذیل می اندازد:
فَحَمَلَتْهُ فَانْتَبَذَتْ بِهِ مَكَانًا قَصِيًّا ﴿۲۲﴾ مریم
فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا ﴿۲۶﴾ مریم
تمرکز ایمان در سوره مومنون ایمان به روز قیامت است...مومنون وارثین بهشت هستند...در اثر این ایمان صفاتی از قبیل پرداخت زکات دارند...
-------------------------------------------
سوره مومنون اشارات متعدد دارد به دو موضوع اساسی...یکی ایمان به روز رستاخیز و دیگری پرداخت زکات و نهی از مترف بودن (زیاده خواه و فاسد)...
مومنون جامعه ای دارند که در آن به انجام کار خیر از هم سبقت میگیرند...عمل به پرداخت زکات در آیه 4 ابتدای سوره قرار دارد...قبل از فاعل بودن به پرداخت زکات دو صفت ذکر شده است یکی خشوع در نماز دیگری پرهیز از لغو....لغو جنبه های مختلف دارد...ممکن است کسی برای خود اعمال و نیازهای لغو ایجاد کند و از پرداخت زکات غفلت و یا کوتاهی کند... و البته ترس از خدا ابتدای اعمال مومنین است...
جوامعی که عده ای از آنها به اسراف و فساد مشغول باشند به تذکر پیامبران و ذکر در کتاب های الهی نیاز دارند و باید روز قیامت و حساب و کتاب را دائما در یاد داشته باشند...مبادا در روز قیامت پشیمان شوند که چرا با اموال خود "فی ما ترکت" کار خیر انجام ندادند:
لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ ﴿۱۰۰﴾ مومنون
استکبار و اسراف و هزینه در راه کسانی که آنها را شریک خداوند قرار داده بودند مانع شده بود....
چون رفع نیاز تمام انسانها بر روی زمین مورد نظر الهی است و مومنین باید از هم غافل نباشند اشاره به طور سینا و کلیه پیامبران میرساند مومنین کتب قبلی نیز موظف هستند...
از مازاد بر نیاز یک جامعه فقیران جوامع دیگر نیز سهم دارند...
---------------------------------------------------------------------------------------
نگارش 1400/01/01
رسل از ناحیه خداوند مبعوث میگردند....ایشان دو هشدار اساسی میدهند اول وقوع قیامت و دوم انفاق و زکات....
تکذیب و "باور" نکردن و رد کردن یا از بابت عالم غیب و خداست یا تکذیب رسول است که آنهم در باور نکردن قیامت و سر باز زدن از انفاق خود را نشان میدهد...و یا تمام موارد...
در درختواره قرآنی هم دو شاخه وجود دارد شاخه ای که در انتهای آن سوره واقعه قرار دارد و دیگری سوره حدید...میوه پایانی شاخه اول همان توصیف قیامت میباشد و میوه پایانی شاخه دوم دستور به قیام برای برقراری قسط است...
---------------------------------------------------------------------------------------
نگارش 1400/05/17
حسب آخرین چیدمان در درختواره قرآنی ارتباط سه سوره مومنون و عنکبوت و لقمان که اینک بر روی شاخه اول کنار یکدیگر قرار میگیرند بسیار روان و زیبا شده است:
در اواخر سوره مومنون میفرماید:
أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ ﴿۱۱۵﴾ مومنون سوره 23
و در ابتدای سوره عنکبوت میخوانیم:
أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ ﴿۲﴾ عنکبوت سوره 29
و در انتهای سوره عنکبوت میخوانیم:
وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ ﴿۶۹﴾ عنکبوت سوره 29
و در ابتدای سوره لقمان میخوانیم:
الم ﴿۱﴾ لقمان سوره 31
تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِيمِ ﴿۲﴾ لقمان
هُدًى وَرَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ ﴿۳﴾ لقمان
الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ ﴿۴﴾ لقمان
أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۵﴾ لقمان سوره 31
ارتباطات نزدیک تر شد....قرار گرفتن سوره مومنون و عنکبوت و لقمان بر شاخه اول شاخه سوره بقره نیز زیبا شد...
شاخه اول شاخه تلاش بعضی مومنین برای ایمان بیشتر از یک طرف ....و سقوط بعضی مومنین به ریاکاری و دنیا دوستی و همراهی با مفسدین و فراموشی ذکر خدا و نترسیدن از قیامت تا حد تکذیب پیامبر جدید و تکذیب روز بعث و روز حساب از طرف دیگر است....
سازگار با این بحث اینستکه "وصل ما امر الله" در سوره بقره فقط بشکل نفی آمده است....یعنی مومنین ریاکار و منحرف "قطع میکنند آنچه را که خدا فرموده است وصل نمایند" :
الَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿۲۷﴾ بقره
اما در شاخه دوم در سوره رعد بصورت مثبت و منفی هر دو آمده است :
وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ ﴿۲۱﴾ الرعد
.....
وَالَّذِينَ يَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ ﴿۲۵﴾ الرعد
شاخه دوم شاخه قیام بالقسط و مقابله مومنین و کافرین است....وجه تمایز آنها بیان شده است....