مقدمه ای بر مقایسه ای کلی از دو سوره بقره و آل عمران
از یک منظر سوره بقره معرفی قرآن در مقابل معجزات قبلی است:
مَا نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (106) بقره
و خواست اینکه بنی اسرائیل اولین کافر به آن نباشند...(در جای خود معلوم میشود که نسخ در آیات قرآن نیست بلکه نسخ در معجزات است...)
قرآن هم معجزه ای مانند معجزات موسی است هم پیام لازم برای هدایت انسانهاست...قرآن جمع بندی کننده و رفع ابهام کننده از پیام های قبلی است...
سوره آل عمران قرآن را به دو دسته آیات تقسیم کرده است...کسانی که کلیت قرآن را رعایت نکنند نمی توانند از آن هدایت لازم را بگیرند بلکه بر ضلالت آنها افزوده خواهد شد...
راسخون در علم که کلیت قرآن را رعایت میکنند میتوانند "ماتشابه منه" را بفهمند ...("ماتشابه منه" از اشتباه خواننده و عدم رعایت کلیت قرآن توسط آن خواننده رخ میدهد...کسانیکه میدانند برای دیگران اشتباه پیش خواهد آمد آنها را مطرح میکنند....)
در مواضع مختلف معلوم میشود که رعایت اتصال آیات هر سوره معادل است با ارتباط مومنین و تعاون و اتصال آنها....سوره آل عمران دلیل بزرگ بر این برداشت است.
سوره آل عمران که در آن دسته بندی آیات قرآن معرفی شده است و در کنار آن به رعایت کلیت قرآن اشاره میشود...نکته جالب اینکه این سوره آل عمران در عین حال به ارتباط مومنین اهل کتاب نیز اشارات بسیاری دارد....تسلیم فرمان الهی بودن و
بر سر موضوع واحد با مسلمانان جدید وحدت داشته باشند:
قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ (64) آل عمران
اشارات به مفاهیمی از این دست بسیار است...
سوره آل عمران که در اوایل سوره به وحدت آیات قرآن فرا میخواند در اواخر سوره به وحدت مسلمین نیز فرا میخواند و با فرمان "رعایت ارتباط" به مومنین خاتمه می یابد ارتباطی همه جانبه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (200) آل عمران
---------------------------------------------------------------------------------------
نگارش 1400/02/27
در سوره بقره نگاه به طبیعت و انسان و تاریخ توامان است....محاجه ابراهیم و زنده کردن پرندگان کشته شده نمونه این نگاه تحقیقی کل نگر به طبیعت و عالم غیب است ....
اما در سوره آل عمران بیشتر به انسانها نظر دارد و اختلاف بین آنها....با دقت بیشتر به انواع انسانها در برخورد با هم و اعتقادات آنها...همچون نگاه دقیق تر به نوع آیات قرآن...و برداشت های اشتباه انسانها از قرآن...
در سوره بقره به قرآن بیشتر از بیرون نگاه میشود مثل نگاه کل نگر به طبیعت و عالم غیب و انسانها...در بیشترین حد از جزئیات به سوره اشاره میکند.... اما در سوره آل عمران جزئی تر از آن به دو نوع آیات بودن اشاره میشود....
در سوره بقره به اجباری نبودن دین اشاره میگردد (لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ) ولی در سوره آل عمران به اینکه دین نزد خدا تسلیم بودن است تاکید میشود...
بنابراین بی مناسبت نیست که در اوایل سوره بقره به اتصال اشاره میکند (چرا که اتصال آیات معجزه بودن سوره را نشان میدهد...و اتصال آیات طبیعت که وجود عالم غیب را میرساند)....در اوایل سوره آل عمران به تسلیم و قسط (تا بلکه اختلافات برداشته
شود) ...در هر دو سوره کتمان آیات حذر داده میشود....
آیه ذیل از سوره آل عمران :
شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ﴿۱۸﴾ آل عمران
در محدوده الراسخون در علم و اوایل سوره نشان میدهد "َ قَائِمًا بِالْقِسْطِ" عالمانی هستند که در اقامه قسط ثابت قدم و راسخ و استوارند وشاهد بر یگانگی الهی...
دین همان روش و قاعده و قانون میباشد و روش در برابر آیات الهی تسلیم است...با تکبر و حسادت و فریب دیگران و...سازگار نیست:
إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَمَنْ يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ ﴿۱۹﴾ آل عمران
....اگر همواره تسلیم باشیم به قسط میرسیم...پایداری بر قسط هدف است...وقتی قسط رخ داده باشد یعنی اتصال رخ داده است....
اتصال یا قسط در کتاب یعنی رعایت ترتیب و ارتباط کلمات و جملات در هر سوره و کلیت کتاب (کلیت کتاب برای جلوگیری از نتایج متناقض از کتاب)....اتصال یا قسط در میان انسانها یعنی رعایت یکسان دانستن افراد در گروههای انسانی (با تلاش طبیعی از
جانب آنها) در بهره مندی از مواهب طبیعی و رضایت اجتماعی...(رضایت اجتماعی برای جلوگیری از سوء استفاده ها و امداد به نیازمندان ناتوان و آسیب دیده و از کار افتاده ...السائل و المحروم)
اشاره به دو گروه " أُوتُوا الْكِتَابَ " و "الْأُمِّيِّينَ" در آیه ذیل :
فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلَّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ وَقُلْ لِلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ ﴿۲۰﴾ آل عمران
اشاره میکند به اینکه "الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ " از امیین یعنی مردم عادی و نه لزوما مومنین هستند:
إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَيَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿۲۱﴾
و " يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ " نشان نمی دهد آنها بر اقامه قسط "قائم" هستند چنانکه در آیه 18 آل عمران ذکر شده بود....متکبرین و مفسدین حتی امر به معروف کنندگان قسط را هم تحمل نمی کنند....