در باره اتصال آیات سوره الزمر سوره 39
طبق آخرین تغییرات ، سوره زمر برشاخه دوم درختواره قرآنی ، شاخه مومنون ، قرار میگیرد...شاخه مباحثات و مشاجرات جمعی مومنون با یکدیگر یا با مخالفین ایمان ......بهمین قیاس در سوره زمر نیز بحث از گروه هاست و ملحق شدن اختیاری یک فرد به آن گروه...ملحق شدن یک فرد به گروه کافرین ، مستکبرین ، مومنین و ...شرکت در گروهها و شنیدن سخنان آنها و در پایان رسیدن یا نرسیدن به بهترین سخنان...
در این سوره ملحق شدن به گروه فقط در این جهان نیست در قیامت نیز هست جایی که همه افراد یک گروه هستند ولی برای پاسخگویی به انتخاب فردی و اعمال خود فرد که مسئولیت آنها را خودش بعهده دارد و هیچ فردی باری از دوش دیگری برنمی دارد جمع میشوند...
======================
پس از آن سوره غافر یا همان سوره مومن سوره 40 درباره فرد مومن – به بلوغ کامل عقلی و فکری و رشد رسیده - گفتگو میکند...سوره غافر بر شاخه اول درختواره قرآنی ، شاخه مومن ، قرار دارد...
پس از این دو حوزه اجتماعی و فردی سوره فصلت سوره 41 ظاهر میشود و طرح و هدف اصلی (اینکه مومنین برخلاف مشرکین زکات میدهند و به مساوات و قسط بین خود با تسلیم و رضایت عمل میکنند همچون تسلیم و اطاعت زمین و آسمانها. در بهره مندی از نعمات و مایجتاح دنیوی بین خود – علیرغم وجود اختلاف در رفعت فکر و نظر- تبعیض قائل نمی شوند) بیان میگردد.
در سوره زمر از گروه های اجتماعی به "اولوا الالباب" اشارات مکرری دارد.این کلمه در این سوره با 75 آیه سه بار بکار رفته است.تنها در سوره بقره با 286 آیه سه بار بکار رفته و در سوره آل عمران و سوره ص همجوار با سوره زمر دو بار آمده است. در بقیه سوری که این کلمه ذکر شده تنها یک بار بکار گرفته شده است.
ابتدا در آیه ذیل اشاره به این است که "النار" برای ترساندن انسانهاست :
لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَمِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذَلِكَ يُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبَادَهُ يَا عِبَادِ فَاتَّقُونِ ﴿۱۶﴾ الزمر
در پی آن در آیه 23 اشاره به کتاب "متشابها مثانی" شده است:
اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ ﴿۲۳﴾ الزمر
سر جمع این گفتار خلاصه و مختصر تایید برداشتی است که گفته میشود آیات "متشابهات" در قرآن آن دسته آیات هستند که وقایع غیبی از جمله بهشت و جهنم را "شبیه سازی" میکنند.همان آیه معروف سوره آل عمران :
هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ ﴿۷﴾ آل عمران
عذاب الهی همان انعکاس اعمال خودمان در دنیاست.در خلقت جدید با اعضا و جوارحی متناسب با عملکرد خودمان در دنیا ظاهر میشویم.اعضا و جوارح جدید ما با وجود خود گویا و شاهد اعمال ما خواهند بود...حلول نفوس ناپاک در اجسام ناقص عذاب حقیقی است... این در حالی خواهد بود که ما به خصوصیات جسم کامل با توان و قدرت انسانی قبلی خود که در دنیا داشتیم آگاه هستیم.
----------------------------
اولوا الالباب کسانی نیستند که تعقل و اندیشه را متوقف بدانند ، کسانی هستند که با داشتن توان تعقل (هسته عقلانی بی غرض و در حال جستجو) بازهم مراقب هستند که مبادا تحت امیال نفسانی اشتباه کنند و خواهان آن هستند که از دیگران نیز سخنان را بشنوند و از نیک آنها تبعیت کنند...در جستجوی جوانب کارند و میخواهند تمام جنبه ها را دیده و متصل کنند...در ادامه آیه 7 سوره آل عمران ، همراه با راسخون در علم یا از جانب خود میگویند :
رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ ﴿۸﴾ رَبَّنَا إِنَّكَ جَامِعُ النَّاسِ لِيَوْمٍ لَا رَيْبَ فِيهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ ﴿۹﴾ آل عمران
أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ﴿۹﴾ الزمر
الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ ﴿۱۸﴾ الزمر
اتصال قول الهی از جمله آن اقدامات است توسط اولوا الالباب ، در جهت رعایت وصل آنچه که خداوند فرموده وصل گردد :
أَفَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمَى إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ ﴿۱۹﴾ الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ ﴿۲۰﴾
وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ ﴿۲۱﴾ الرعد
در سوره بقره خطاب به اولی الالباب است که میفرماید برای شما در قصاص حیات هست...و قبلا هشدار داده میشود که فقط همان کسی که مرتکب قتل شده قصاص شود نه کسی بجای دیگری و این دید همه جانبه میخواهد که مرتکب اشتباه در قصاص نشود :
وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَيَاةٌ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ﴿۱۷۹﴾ بقره
همین فهم دقیق و همه جانبه نگر لازم است تا تبانی منافقین و کافرین و بصورت پنهانی خوردن اموال دیگران را متوجه شود :
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۱۸۹﴾ بقره
.....
وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ ﴿۱۹۳﴾ بقره
الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ ﴿۱۹۴﴾ بقره
........
الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ ﴿۱۹۷﴾ بقره
----------------------------
اشاره به نزول "انعام" در آیه 6 سوره الزمر برای چیست؟
خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعَامِ ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ يَخْلُقُكُمْ فِي بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ خَلْقًا مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فِي ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ (6)
اشاره با لفظ "انزل" برای "انعام" مانند انزلنا در مورد "حدید" همچون معماست و حتی باعث ایجاد شک و تردید در الهی بودن قرآن شده است...حال آنکه انزال انعام هشتگانه پس از خلقت انسان نیز همچون ملحق شدن آن انعام پاکیزه برای خوردن ، به خلقت انسان است...تکثیر آنها نیز در کنارتکثیر انسان بیان میشود...
این بیان در کنار بیاناتی همچون سوق دادن گروه های کافرین بسوی حهنم و سوق دادن مومنین به سوی بهشت در این سوره چه نقشی دارد؟
قبلا در سوره ابراهیم اشاره شده است که در هنگامه قیامت زمین فعلی تبدیل میشود به زمین جدید.اصلا زمین و آسمانها در هم پیچیده خواهند شد.زمین گسترده بهشتی ایجاد خواهد گردید که بر روی آن مومنین غرق نعمات هر جای آن که دلشان بخواهد می روند...
"سوق دادن" کلید رمز است. همانطور که بیان میشود نفوس بسوی بهشت و جهنم سوق داده میشوند با همان تعبیر "سوق دادن" ابرها نیز به سوی سرزمین ها سوق داده میشوند و باران و رحمت الهی را به سرزمین مورد عنایت الهی سوق میدهند:
وَاللَّهُ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَسُقْنَاهُ إِلَى بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَحْيَيْنَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا كَذَلِكَ النُّشُورُ ﴿۹﴾ فاطر
سوق دادن بسوی سرزمین ها (جهت ظاهر ساختن جسمانیت) بر حسب پاکی و ناپاکی جسم انسان ها خواهد بود.نفوس به سوی سرزمین (مواد لازم برای جسم) گروه خود رانده میشوند...
کسانی که با خورد و خوراک پاک و طبق دستور الهی جسم خود را پرورده اند در روز رستاخیز گروه بندی جسمانی خواهند داشت و در قسمت های معین زمین جدید ظاهر خواهند شد...
اشاره "تقشعر... جلودهم" در این سوره اشاره به اهمیت طهارت جسمانی دارد...
نفوس انسانی پاک به سوی سرزمین هایی که رزق طیبه الهی وجود دارند سوق داده خواهند شد.چرا که آنها از همین "ثمانیه ازواج" که دستور الهی در دنیا بود ارتزاق میکردند...
همانطور که در اول سوره کلمات "تنزیل" و "انزلنا" اشاره میکرد به "امداد هدایتی در دین " در آیه 6 نیز کلمه "انزلنا" اشاره به "امداد هدایتی در خلق " دارد.
راهنمایی خداوند در نحوه خورد و خوراک و حلال و حرام با "انزلنا" و ارسال مواد لازم و پاکیزه جهت خلقت ، تکمیل کننده نزول هدایت است ...
======================
از طرفی در سوره انبیاء ، پیچیده شدن در قیامت به زمین و یک "آسمان" نسبت داده میشود :
يَوْمَ نَطْوِي السَّمَاءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ وَعْدًا عَلَيْنَا إِنَّا كُنَّا فَاعِلِينَ ﴿۱۰۴﴾ انبیاء
اما از طرف دیگر در سوره زمر ظاهرا به "آسمانها" نسبت داده میشود ...آیا با یک تناقض روبرو هستیم؟
وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّمَاوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۶۷﴾ زمر
درهم پیچیده شدن برای زمین و آسمان مادی دنیا همچنانکه در سوره انبیاء آمده منطقی بنظر میرسد اما درهم پیچیده شدن تمام آسمانها که ملائک و نفوس پاک و ارواح نیز در آنها حیات دارند چه معنایی دارد؟ نفوس و ارواح خود مرجع و سند برای قضاوت هستند چرا باید از بین بروند و چگونه از نو ساخته شوند؟...البته این با بیهوش شدن در زمین و آسمانها که در نفخه اول گفته شده متفاوت است :
وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُمْ قِيَامٌ يَنْظُرُونَ ﴿۶۸﴾ زمر
نکته در همگروه بودن زمین با کرات و چیزهای دیگر در آسمان دنیا و همگروه بودن آسمان دنیا با بقیه آسمانهاست همان گونه که در سوره زمر ، جدایی یا الحاق یک فرد از/به گروه ها مطرح میشود... در زمره قرار گرفتن...کاملا متناسب است با بافت و نام این سوره...
در آیه 67 سوره زمر ، قبضه کردن آسمانها از جمله آسمان دنیا را باید بدنبال قبضه کردن زمین و آنچه زمین با آنها همگروه است بیاورد...از طرف دیگر در هم پیچیده شدن آسمان دنیا باید در کنار کلمه آسمانها آورده شود... جمع آوردن "مطویات" بسبب تمام آسمانها نیست بلکه بسبب یک آسمان و زمین و ملحقات آن ، بدستی که آنها را قبضه نموده میباشد... منظور و ایده اصلی بیان قادریت الهی بر زمین و آسمان دنیا و درهم پیچیدن آنهاست... لذا دچار اشتباه میشویم و تصور میکنیم تمام آسمانها در هم پیچیده میشوند!!!...
البته تغییر در تمام آسمانها رخ میدهد ، بسبب برقراری محکمه الهی ، اما این نیز با درهم پیچیده شدن تمام آسمانها متفاوت است :
يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ ﴿۴۸﴾ ابراهیم
وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ ﴿۶۹﴾ زمر
آیا عبارت پایانی آیه 67 کمکی برای ما در این خصوص هست یا نه؟
عبارت پایانی آیه 67 ، خداوند را از شرک مشرکین منزه اعلام میکند...شریک قائل نشدن برای خداوند...آیا در آن کنایه و اشاره ای برای شرکت ندادن آسمانهای دیگر و عوامل و مخلوقات برتر الهی در حادثه عظیم درهم پیچیده شدن زمین و آسمان دنیا نیست؟!!...
آیه بعدی نیز نشان میدهد پس از آنکه تمام زمین و آسمانها در قبضه قرار میگیرند ، نفخه اول دمیده میشود....سپس ، "ثم" ، درهم پیچیده شدن زمین و آسمان دنیا رخ میدهد ، با نفخه دوم نفوس انسانی در آسمان (های) مجاور به آسمان دنیا بیدار میگردند و روانه محکمه الهی میشوند...پیامبران و شهدا از (نزد خدا یا از) آسمانهای بالاتر برای شهادت در محکمه الهی حاضر میشوند...
و بلآخره اینکه آیات قبل از آیه 67 سوره زمر نیز نشان میدهند مجموعه و گروه آسمانها تقدیر و امر مستقل نیز دارند :
أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَامًا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِأُولِي الْأَلْبَابِ ﴿۲۱﴾ زمر
....
اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ ﴿۶۲﴾ زمر
لَهُ مَقَالِيدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿۶۳﴾ زمر